Το εργασιακό στρες είναι μια μορφή χρόνιου στρες. Οποίος υποφέρει από εργασιακό στρες, εκτός από το ότι παρουσιάζει τα κλασσικά σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα του στρες, νιώθει ότι οι απαιτήσεις της εργασίας του ξεπερνούν τις δυνατότητές του ή του προκαλούν υπερβολικό άγχος και ανησυχία. Πιθανοί στρεσσογόνοι παράγοντες στην εργασία μπορεί να είναι α) η δομή και το είδος των καθηκόντων, οι συνθήκες εργασίας ή τα προσόντα του εργαζόμενου β) οι συνθήκες συνεργασίας και επικοινωνίας και γ) η οργάνωση της εργασίας, με κύριους παράγοντες, την έλλειψη πληροφοριών για επικείμενες αλλαγές, τον ανεπαρκή έλεγχο των καταστάσεων ή την αδυναμία επίλυσης συγκρούσεων.
Όταν ο εργαζόμενος αποτυγχάνει επανειλημμένα να αντιμετωπίσει το εργασιακό στρες, μπορεί να οδηγηθεί στην επαγγελματική κόπωση ή εξουθένωση (στα αγγλικά burnout). Πρόκειται για μια κατάσταση που διαφέρει από το στρες. Είναι ένα πολυδιάστατο ψυχολογικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από συναισθηματική εξάντληση, αποπροσωποποίηση και μειωμένο αίσθημα προσωπικής επίτευξης. Συνήθως εμφανίζεται μετά από μακροχρόνια παραμονή σε ιδιαίτερα απαιτητικά εργασιακά περιβάλλοντα, τα οποία επιφέρουν συχνές απογοητεύσεις και οδηγούν σταδιακά σε απώλεια ενδιαφέροντος για το εργασιακό αντικείμενο και στην ακύρωση των φιλοδοξιών των εργαζομένων. Ο εργαζόμενος μπορεί να αποδυναμωθεί ψυχικά και να βιώσει αισθήματα κενού και μόνιμης κόπωσης. Να απολέσει τη διάθεση για εργασία και ακόμα να παραβλέψει τη σημασία της για τους εξυπηρετούμενους. Έτσι αποποιείται τις ευθύνες του και αδιαφορεί για την επιτυχή διεκπεραίωση των καθηκόντων του.
Γενικά τα επαγγέλματα που έχουν υψηλές συναισθηματικές απαιτήσεις οδηγούν σε έντονο άγχος και υψηλό κίνδυνο επαγγελματικής εξουθένωσης. Για πολλά χρόνια πιστεύαμε ότι μόνο οι υπηρεσίες που έχουν ως αντικείμενο τον άνθρωπο (κοινωνικοί λειτουργοί, δάσκαλοι, αστυνομικοί, νοσοκόμοι κ.λ.π.) κινδυνεύουν από επαγγελματική εξουθένωση. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια αποδεικνύεται ότι κάθε εργαζόμενος μπορεί να απομακρυνθεί ψυχολογικά από το αντικείμενο της εργασίας του και να νιώσει εξάντληση.
Η επαγγελματική εξουθένωση έχει πολλές επιπτώσεις στο άτομο, στην κοινωνία και στην οικονομία. Οδηγεί σε πιθανή αλλαγή επαγγέλματος, στη μείωση της παραγωγικότητας, στην αύξηση του κόστους παραγωγής, σε συχνές απουσίες και ασθένειες, στην αύξηση των δαπανών των ασφαλιστικών ταμείων, στον κίνδυνο της ανεργίας κ.α. Επίσης προκαλεί προβλήματα σωματικά (διαταραχές ύπνου και διατροφής, πονοκεφάλους, στομαχικά έλκη, καρδιακές ασθένειες), ψυχολογικά (κατάθλιψη, φοβίες, επιθετικότητα, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αίσθημα αποτυχίας, δυσκολίες συγκέντρωσης) και συμπεριφοράς (κατάχρηση αλκοόλ, καφέ, νικοτίνης, διαταραγμένες διαπροσωπικές σχέσεις).
Στα αρχικά στάδια η απομάκρυνση από την εργασία, η ξεκούραση και η αλλαγή περιβάλλοντος βοηθά στη βελτίωση της κατάστασης του εργαζόμενου. Στις περισσότερες περιπτώσεις όμως χρειάζεται η βοήθεια ειδικού.
Η προληπτική ψυχική υγιεινή βοηθά στην ευκολότερη αντιμετώπιση της επαγγελματικής κόπωσης, καθώς :
- Η επιβολή ορίων, η συναισθηματική αποστασιοποίηση, η διεκδικητική συμπεριφορά, η βελτίωση της επικοινωνίας, η εποπτεία και οι ευχάριστες δραστηριότητες (εκδρομές, διασκέδαση, χόμπι, κ.α.) είναι τα αποτελεσματικότερα «εμβόλια».
- Η συνολική βελτίωση της ψυχολογικής κατάστασης του εργαζομένου τον βοήθα να αποδεχθεί τα δομικά προβλήματα της εργασίας του που δεν μπορούν να αλλάξουν ή αλλάζουν δύσκολα.
- Οι ευαισθητοποιημένοι εργοδότες κατανοούν πως η ενημέρωση και τα ομαδικά συμβουλευτικά προγράμματα μπορούν να κάνουν τους εργαζόμενους πιο ευτυχισμένους και να μειώσουν το μεγάλο κόστος της επαγγελματικής εξουθένωσης.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Επταήμερη», Αρ. φύλλου 31, Παρασκευή 1 Μαρτίου 2005
© Βασίλειος Ν. Θεοδώρου
