Ο φόβος είναι η δυσάρεστη αίσθηση που δημιουργεί η ψυχοσωματική αντίδραση σε κάποιο υπαρκτό κίνδυνο ή απειλή. Αποτελεί ένα συνηθισμένο συναίσθημα, αν και κατά γενική ομολογία, είναι δυσάρεστο. Ο πραγματικός λόγος που εμφανίζεται είναι για να προφυλάξει τον άνθρωπο από έναν πραγματικό ή υποθετικό κίνδυνο απώλειας της ζωής. Φανταστείτε πόσο θα διακινδύνευε ο καθένας μας, αν δεν υπήρχε ο φόβος. Θα μπορούσαμε να φτάνουμε στα άκρα των δυνατοτήτων μας και να παραβαίνουμε κάθε ανθρώπινο ή φυσικό νόμο, υπερβαίνοντας κάθε λογικό όριο! Αποτέλεσμα αυτού θα ήταν να κινδυνεύει το ανθρώπινο είδος από εξαφάνιση και θα ήταν αδύνατο να υπάρχει οποιαδήποτε μορφή κοινωνικής οργάνωσης. Τί θα συνέβαινε αν ξαφνικά όλοι μας οδηγούσαμε τα αυτοκίνητα μας, ριψοκίνδυνα και οριακά, χωρίς κανένα φόβο; Ειδικά για την Ελλάδα, με τα πολλά τροχαία ατυχήματα, κάτι τέτοιο θα σήμαινε εξόντωση του πληθυσμού σε ελάχιστο χρόνο!
Ο φόβος λοιπόν είναι ένας επιβιωματικός μηχανισμός που περιλαμβάνει την ψυχολογική διάσταση, την υποκειμενική, δηλαδή την αίσθηση φόβου και τις λεγόμενες φυσιολογικές μεταβολές που συμβαίνουν στο σώμα μας. Οι μεταβολές αυτές λαμβάνουν χώρα ως εξής: Όταν αντιλαμβανόμαστε κάποιον κίνδυνο ή τον αναμένουμε ο εγκέφαλός μας στέλνει το μήνυμα απελευθέρωσης δύο χημικών ουσιών του οργανισμού, της αδρεναλίνης και της νοραδρεναλίνης που εκκρίνονται από τα επινεφρίδια. Με τη βοήθεια αυτών των ουσιών προκαλούνται λειτουργίες που αντιλαμβανόμαστε και ως σωματικά συμπτώματα, καθώς ο οργανισμός ετοιμάζεται να δώσει μάχη ή να τραπεί σε φυγή. Αυτές είναι 1) η αύξηση των παλμών της καρδιάς και της δύναμης των παλμών, που βοηθά στην αύξηση της ροής του αίματος, με αποτέλεσμα να βελτιώνεται η διανομή του οξυγόνου στους ιστούς και να αποβάλλονται τα άχρηστα προϊόντα από αυτούς, 2) η αλλαγή της ροής του αίματος, το αίμα απομακρύνεται από το δέρμα, τα δάκτυλα των χεριών και των ποδιών, 3) η αλλαγή της αναπνοής - γίνεται πιο γρήγορη και επιπόλαιη, γιατί οι ιστοί χρειάζονται περισσότερο οξυγόνο για να ετοιμαστούν για δράση όταν εμφανίζεται κάποιος κίνδυνος, 4) η εφίδρωση, ώστε το δέρμα να γλιστράει και ο θηρευτής να δυσκολεύεται να αρπάξει το θύμα, επίσης να δροσίζεται το σώμα όταν υπερθερμανθεί, 5) η διαστολή στις κόρες των ματιών, για καλύτερη όραση, 6) η μείωση της σιελόρροιας που προκαλεί αίσθηση ξηρότητας στο στόμα, 7) η μείωση της λειτουργίας του πεπτικού συστήματος, 8) η σύσφιξη πολλών ομάδων μυών, ώστε να προετοιμασθούν για έντονη προσπάθεια και 9) η γενική δραστηριοποίηση του μεταβολισμού για τη διασφάλιση περισσότερης ενέργειας.
Είμαστε ο μοναδικός οργανισμός, που συνειδητοποιεί την ύπαρξή του και την πιθανότητα να πάψει να ζει. Ο φόβος είναι το τίμημα αυτής της συνειδητότητας. Ο άνθρωπος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος σε κάθε απειλή ή σε ότι εκλάβει ως απειλή. Σήμερα, στην εποχή της εικόνας, τα μάτια μας πλέον αποτελούν τα τηλεοπτικά ΜΜΕ και αυτά γνωρίζουν τις αδυναμίες μας. Ξέρουν καλά ότι λίγη υπερβολή κάνει τη διαφορά και μας έλκει την προσοχή. Η μακαρίτισσα η γιαγιά μου, μην γνωρίζοντας από μάρκετινγκ, όταν έβλεπε στην τηλεόραση κάποια τραγική είδηση τηλεφωνούσε να μάθει αν είμαστε καλά, ανεξάρτητα από το αν το συμβάν εξελισσόταν σε άλλη πόλη, χώρα ή ήπειρο! Ο φόβος ήταν φανερά πιο ισχυρός από το μήνυμα.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Επταήμερη», Αρ. φύλλου 13, Παρασκευή 26 Νοεμβρίου 2004
© Βασίλειος Ν. Θεοδώρου
