Η έκφραση της καθημερινής ζωής ότι τα παιδιά είναι το μέλλον δεν απέχει από την πραγματικότητα. Το ερώτημα που τίθεται όμως είναι τι είδους θα είναι αυτό το μέλλον; Είναι αυτονόητο ότι ο τρόπος που οι κοινωνίες μεταχειρίζονται τα παιδιά αποτελεί έναν παράγοντα πρόγνωσης για το μέλλον της ανθρωπότητας. Η σημερινή πραγματικότητα προαναγγέλλει ένα δυσοίωνο μέλλον αφού ο υποσιτισμός, η βία, η εμπορία, η καταναγκαστική στράτευση, η σεξουαλική εκμετάλλευση, η καταναγκαστική εργασία και άλλες μορφές κακομεταχείρισης των παιδιών αυξάνονται διαρκώς. Το φαινόμενο εντείνεται από τις διαρκώς αυξανόμενες ανισότητες, τους πόλεμους και τις εμφύλιες διαμάχες, τις μετακινήσεις πληθυσμών και την κυριαρχία των «αγορών», επιπτώσεις της οικονομικής παγκοσμιοποίησης. Σε αυτές τις συνθήκες διαμορφώθηκε μια νέα «ηθική», κατά την οποία δεν υπάρχουν αθώοι, άμαχοι ή αμέτοχοι που προστατεύονται. Έτσι οι γυναίκες και κυρίως τα παιδιά αποτελούν πλέον έναν ιδανικό πολεμικό και οικονομικό στόχο με πολλαπλά οφέλη.
Ακόμα και τα πιο τυχερά παιδιά, που μεγαλώνουν σε ένα καλύτερο περιβάλλον, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα που υποσκάπτουν το μέλλον τους. Η εντατικοποίηση της εκπαίδευσης, η απώλεια του ελεύθερου χρόνου, ο περιορισμός στο στενό χώρο του διαμερίσματος, η επιταγή για εκπλήρωση των επαγγελματικών και κοινωνικών απωθημένων των γονέων, η επιβολή καταναλωτικών πρότυπων και η διάρρηξη του κοινωνικού ιστού απειλούν την παιδική ηλικία. Επιπλέον η πλειοψηφία των γονέων χρησιμοποιεί σωματικές τιμωρίες στα παιδιά, περνά ελάχιστο έως καθόλου χρόνο μαζί τους και δεν εφαρμόζει ενδεδειγμένες παιδαγωγικές πρακτικές. Τέλος ας μην ξεχνάμε και το απεχθές φαινόμενο της συστηματικής άσκησης σωματικής και ψυχολογικής βίας (συμπεριλαμβανομένης και της παραμέλησης) κατά των ανηλίκων μέσα στην οικογένεια.
Τα αποτελέσματα των επιστημονικών ερευνών χτυπούν το καμπανάκι για τις επιπτώσεις στον ψυχισμό των παιδιών. Η παιδική ηλικία είναι μια σημαντικότατη, ψυχολογικά, εξελικτική φάση. Σε αυτή διαμορφώνονται, μέσα από την αλληλεπίδρασή με το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον, ο χαρακτήρας και η προσωπικότητα του παιδιού. Κατά την παιδική ηλικία λαμβάνει χώρα η εκμάθηση των κοινωνικών κανόνων και η προσαρμογή σε αυτούς, ώστε να φτάσει το παιδί να υπακούει συνειδητά στους κανόνες χωρίς να φοβάται ή να καταπιέζεται υπερβολικά από την τήρησή τους. Ο στόχος δεν είναι άλλος από την ικανότητα να αναπτύσσει ικανοποιητικές κοινωνικές σχέσεις.
Τα πιο συνηθισμένα προβλήματα της παιδικής ηλικίας, για τα οποία ευθύνεται αποκλειστικά ή συμβάλει ανάλογα το περιβάλλον είναι τα εξής:
- Οργανικά προβλήματα (εγκεφαλικές βλάβες, χρόνιες παθήσεις, ατυχήματα).
- Καθυστέρηση της ανάπτυξης ή της έναρξης της εφηβείας.
- Μαθησιακά προβλήματα (δυσλεξία, ελλειμματική προσοχή).
- Μειωμένη γνωστική και νοητική ανάπτυξη.
- Προβλήματα επικοινωνίας – έκφρασης.
- Έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων.
- Επιθετικότητα, αντικοινωνική συμπεριφορά.
- Φοβίες, υπερβολικό άγχος.
- Σύγχυση σχετικά με τον εαυτό και το περιβάλλον.
- Διαταραχές στη διάθεση ή συχνές εναλλαγές αυτής.
- Διαταραχές στην πρόσληψη της τροφής, στην ενούρηση και στην απέκκριση.
Η φυσιολογική εξελικτική πορεία του παιδιού αποτελεί μια τρισδιάστατη διαδικασία που συνδυάζει την ψυχοσωματική, τη νοητική και την κοινωνική ανάπτυξη. Ξεκινά από τα πρώτα στάδια της ζωής και συνεχίζεται σε μεγαλύτερες ηλικίες. Οι πρώιμες εμπειρίες μας, μας ακολουθούν πάντα και πολλές φορές ευθύνονται, κάτω από κατάλληλες συνθήκες, για την εκδήλωση κάποιας ψυχικής διαταραχής. Για το λόγο αυτό το παιδί χρειάζεται, πάνω από όλα, ένα ασφαλές και ισορροπημένο περιβάλλον για να αναπτυχθεί.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Επταήμερη», Αρ. φύλλου 15, Παρασκευή 10 Δεκεμβρίου 2004
© Βασίλειος Ν. Θεοδώρου
