Οι Φοβίες είναι μια ειδική κατηγορία παράλογου φόβου, δυσανάλογα έντονη σε σχέση με το γεγονός που την προκαλεί. Ενώ ο φόβος είναι μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού, η φοβία είναι κάτι το επίμονο, υπερβολικό, φαινομενικά ανεξήγητο και εκ πρώτης δύσκολο να ελεγχθεί. Προκαλείται από αντικείμενα ή καταστάσεις, που κατά γενική ομολογία, δεν είναι πηγή κινδύνου (π.χ. φόβος για τις αράχνες ή για ομιλία μπροστά σε κοινό). Στην ταξινόμηση των ψυχικών ασθενειών κατατάσσεται στις λεγόμενες αγχώδεις διαταραχές με κύριο γνώρισμα τους το υπερβολικό άγχος (φόβος).
Οι φοβικοί δεν είναι ικανοί να εξηγήσουν τι τους συμβαίνει, ακόμα και αν προβάλλουν εξηγήσεις για κάποιο γεγονός. Συνήθως όμως αναγνωρίζουν ότι οι φόβοι τους δεν είναι βάσιμοι και πως άλλοι άνθρωποι δεν φοβούνται τα ίδια πράγματα. Βιώνουν παράλογο και υπερβολικό άγχος και ενόχληση στη θέα ή τη σκέψη του φοβογόνου ερεθίσματος (ύψος, πολυκοσμία, κλειστός χώρος κ.α.) και προσπαθούν με κάθε τρόπο να το αποφύγουν.
Η επίμονη και συνεχή αποφυγή του φοβογόνου ερεθίσματος οδηγεί σε σοβαρές ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις (απώλεια εργασίας, περιορισμός στο χώρο του σπιτιού, κατάθλιψη κ.α.). Αυτό συμβαίνει διότι, ενώ άμεσα η αποφυγή μειώνει το φόβο και το άτομο ενισχύεται (νιώθει καλά), μακροχρόνια η ενίσχυση αυτή παύει να λειτουργεί και τελικά ο φόβος αυξάνεται. Είναι το ίδιο όπως όταν λέμε σε ένα παιδί διαρκώς μπράβο για κάθε του ενέργεια, καθώς μοιραία θα φτάσουμε στο να έχει σημασία ο έπαινός μας προς αυτό.
Οι φοβίες διακρίνονται, ανάλογα με το φοβογόνο ερέθισμα, στην κοινωνική φοβία (φόβος κριτικής στις κοινωνικές συναναστροφές ή σε συζητήσεις με το κοινό), στην αγοραφοβία (φόβος εγκλωβισμού σε ένα περιβάλλον από όπου η διαφυγή είναι δύσκολη π.χ. μέσα στο πλήθος) και στις ειδικές φοβίες, που μπορεί να καλύπτουν ένα τόσο ευρύ φάσμα όσο και οι ανθρώπινοι φόβοι (μικροβιοφοβία, φοβία στη θέα του αίματος, ζωοφοβία). Οι παραπάνω φοβίες μπορεί να συνοδεύονται με προσβολές πανικού, δηλαδή συντομότατες αλλά έντονες κορυφώσεις του άγχους με συμπτώματα όπως πόνος στο στήθος, δύσπνοια, εφίδρωση, θόλωμα στα μάτια, βούισμα στα αυτιά.
Ήδη γνωρίζουμε πολλά για τις αιτίες των φοβιών και ακόμα περισσότερα για τη θεραπεία τους. Ένας ψυχολόγος – ψυχοθεραπευτής, ένας δηλαδή κατάλληλα εκπαιδευμένος ψυχολόγος, μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των φοβιών. Στις περιπτώσεις που είναι απαραίτητη η λήψη φαρμάκων, θα συνεργασθεί με έναν ψυχίατρο σε μια συνδυαστική θεραπεία (φάρμακο και ψυχοθεραπεία). Θεραπεία μπορεί επίσης να διεξαχθεί αποκλειστικά με φάρμακα, υπό την παρακολούθηση ψυχίατρου.
Έρευνες αποτελεσματικότητας των ψυχοθεραπειών έχουν δείξει ότι η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία είναι η πλέον ενδεδειγμένη για την αντιμετώπιση των φοβιών. Ο λόγος είναι ότι αντιμετωπίζει άμεσα τα συμπτώματα και εξοικειώνει το άτομο με το φόβο του. Είναι σύντομη και έτσι οικονομικότερη. Σε ηπιότερες μορφές η χρήση ενός βιβλίου αυτοβοήθειας, θα μπορούσε να βοηθήσει ένα άτομο να καταπολεμήσει τη φοβία του.
Πάνω από το 10% του πληθυσμού έχει φοβίες και πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να αναζητήσουν την κατάλληλη βοήθεια. Αν το άτομο που υποφέρει από φοβία βλέπει τη λειτουργικότητά του να μειώνεται και παύει να αντλεί ικανοποίηση από ότι το ευχαριστούσε στο παρελθόν, είναι η καταλληλότερη στιγμή να επισκεφθεί έναν ειδικό.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Επταήμερη», Αρ. φύλλου 16, Παρασκευή 17 Δεκεμβρίου 2004
© Βασίλειος Ν. Θεοδώρου
