Ο μηχανισμός εμφάνισης και λειτουργίας του στρες με απλά λόγια έχει ως εξής: διάφοροι στρεσογόνοι παράγοντες επιδρούν μεμονωμένα ή εν συνόλω και κινητοποιούν τον οργανισμό που αναζητά να απαντήσει στα ερεθίσματα, δηλαδή να προσαρμοσθεί. Ως απάντηση εμφανίζεται το στρες, το οποίο προκαλεί αλλαγές στη δομή, στη χημική σύνθεση και τη λειτουργία του σώματος. Με τον τρόπο αυτό ο οργανισμός κινητοποιεί δυνάμεις και αυξάνει το επίπεδο άμυνας. Η διαδικασία αυτή ονομάστηκε το 1956 από τον ενδοκρινολόγο Χάνς Σέλυϊ, «Γενικό Σύνδρομο Προσαρμογής». Ο Σέλυϊ μίλησε πρώτος για την επίδραση του στρες στο σώμα μετά από πολύχρονες μελέτες στις επιπτώσεις του στρες σε ζώα. Το Γ.Σ.Π. έχει τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο σημαίνει ένα είδος συναγερμού που κινητοποιεί τις δυνάμεις του οργανισμού να αναλάβουν δράση. Η αντίδραση αυτή είναι ένα αρχέγονο ρεφλέξ που ονομάζεται και αντίδραση «πάλης ή φυγής», καθώς προετοιμάζει τον οργανισμό με κλιμακούμενες βιοχημικές αλλαγές και για τις δυο πιθανότητες. Στο δεύτερο, ο οργανισμός αναγνωρίζει το αρνητικό ερέθισμα και αντιστέκεται, προσπαθώντας να διατηρήσει σταθερές τις λειτουργίες του. Αν το στρες διαρκέσει πολύ ή είναι ιδιαίτερα έντονο ξεκινά ένα τρίτο στάδιο, η εξάντληση, κατά την οποία ο οργανισμός εξάντλησε όλα τα σωματικά, διανοητικά, συναισθηματικά και χημικά αποθέματά του. Το στάδιο αυτό σχετίζεται με το χρόνιο στρες και οδηγεί σε σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία.
Το στρες ανάλογα με τους τομείς που επηρεάζει μπορεί να είναι:
- Αισθητηριακό, που οφείλεται στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος από τα περιφερειακά αισθητήρια όργανα και τις αντίστοιχες δομές του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (Κ.Ν.Σ.).
- Ψυχικό, που δημιουργείται από την επεξεργασία πληροφοριών που επιβαρύνουν τις ψυχικές λειτουργίες. Συγκεκριμένα την προσοχή, τη μνήμη, την κατανόηση, τη σκέψη και τη λήψη αποφάσεων.
- Συναισθηματικό, το οποίο προκαλείται από καταστάσεις που προκαλούν παρορμητικές αντιδράσεις (θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και ως ψυχοκοινωνικό στρες).
Είναι σημαντικό να καταλάβετε τι είναι το στρες και πώς λειτουργεί, καθώς η ευθύνη της αντιμετώπισης, κυρίως μέσα από την πρόληψη, είναι ατομική σας υπόθεση. Πρέπει να μάθετε να αναγνωρίζετε τα σημάδια του στρες και να αποφεύγετε έτσι την ψυχική εξάντληση, την κατάθλιψη, την επαγγελματική εξουθένωση, την κατάρρευση ή την ασθένεια. Μια ανεκτή ποσότητα στρες είναι απαραίτητη για αποφύγουμε την ανία και να έχουμε κίνητρο για τις δραστηριότητές μας. Κάθε οργανισμός έχει τη δική του αντοχή στο στρες και η «ανεκτή ποσότητα στρες» είναι κάτι το καθαρά υποκειμενικό. Όμως το υψηλό στρες για μια μακρά περίοδο μπορεί να βλάψει την υγεία για αυτό χρειάζεται παρακολούθηση και έλεγχο, ώστε να διατηρείται σε ανεκτά επίπεδα.
Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ψυχικές και σωματικές τεχνικές ελέγχου του στρες όπως η πρόβλεψη και η αποφυγή. Επίσης η ορθολογική και θετική σκέψη, η αυθυποβολή, ο διαλογισμός, οι τεχνικές ελέγχου της αναπνοής, η χαλάρωση, η άσκηση κ.α. Η καθημερινή χρήση αυτών των τεχνικών όπως και η εκμάθηση επικοινωνιακών δεξιοτήτων, ο έλεγχος του θυμού και της επιθετικότητας και η βελτίωση της προσαρμογής δημιουργούν μια πλατφόρμα ελέγχου του στρες
Δεν μπορείτε να αποφύγετε το στρες, αλλά μπορείτε να μάθετε να το ελέγχετε και έτσι να επηρεάσετε θετικά τη ζωή σας και τη ζωή των άλλων.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Επταήμερη», Αρ. φύλλου 30, Παρασκευή 24 Μαρτίου 2005
